Cult Tip
Cremator, The R2 (Second Run - Uk Import) - Herz, JurajReleasedatum: 10 april 2006
Is het surrealistische horror of een expressionistische en politieke hekeling van Nazisme, het zijn de vraagtekens die rijzen bij Juraj Herz’ 'The Cremator' ofwel De Lijkverbrander. Om een politieke connotatie kunnen we haast niet heen bij een avant-gardistische Tsjechische film uit 1968, het jaar van de Praagse Lente waarbij Russische tanks de stad inreden. Maar als The Cremator iets is dan is het wel een claustrofobische gefilmde nachtmerrie van een braaf ogende burgerlijke man die langzaam afglijdt tot het beest in de mens. Gebaseerd op de roman van Ladislav Fuks, die met Herz ook het scenario schreef, is dit het verhaal van de brave burgerman Karl Kopfrkingl, een prachtige rol van Rudolf Hrusinsky. Kopfrkingl zwaait in Praag ten tijde van de bezetting door de Nazi’s de scepter over een crematorium van monumentale omvang. Hij gaat volledig op in zijn werk en laat dat in lange monologen ook graag aan iedereen weten. Zijn passie neemt alleen ongezonde vormen aan wanneer hij de dood ook daadwerkelijk gaat zien als een verlossing van de last van het leven en dat hij als lijkverbrander verantwoordelijk is voor de bevrijding van de ziel van de overledenen. De komst van de Nazi’s en de druk die dat legt op zijn gezin en de samenleving maken hem tot een waanzinnige die steeds verder opgaat in zijn eigen morbide fantasieën en duidelijk in steeds hogere mate de greep op de realiteit verliest. Kopfrkingl gaat zelfs zover dat hij zichzelf als verlosser van de mensheid gaat zien. En in zijn nabije omgeving zijn er heel wat mensen die voor verlossing in aanmerking komen. Juraj Herz werd op dezelfde dag en in het hetzelfde jaar geboren als Jan Svankmaier ('Faust', 'Conspirators of Pleasure'). De twee zaten samen op school in Praag en volgen beiden een opleiding in Theaterwetenschappen en poppenspel. Herz zou als acteur optreden in Svankmaier’s eerste film 'The Last Trick of Mr Schwarzwald and Mr Edgar' uit 1964. Svankmaier zou op zijn beurt weer sets ontwerpen voor Herz’ film 'The Ninth Heart' uit 1978. Met 'The Cremator' leverde Juraj Herz een ongemakkelijke film af. De inzet van fish-eye lenzen, vreemde kadrering, claustrofobische close-ups en vervreemdende montages resulteren in een verontrustende sfeer. Daarbij sluiten de bijna onophoudelijke monologen zonder enige stemverheffing van Kopfrkingl naadloos aan waarbij hij vanuit karakters in de film de vierde muur doorbreekt en zich bijna dreigend maar altijd opdringerig richt tot de toeschouwer. Op enige momenten gaan deze overgangen via het gelaat van Kopfrkingl ineens over naar een andere locatie en setting waardoor het idee van een nare droom alleen maar wordt versterkt. In ruim anderhalf uur zijn we getuige van de deconstructie van een ogenschijnlijk eerbare burger tot een macabere en ijskoude krankzinnige van wie het kwaad op groteske wijze welig kan tieren onder hoede van de Nazi’s. Herz brengt zijn film zeker niet als een horrorfilm in de traditionele zin van het woord. Er zijn vlagen van Fellini herkenbaar maar ook de vervreemdende realiteit uit het werk van Tarkovski en Polanski’s 'Repulsion'. Enige relativerende maar wederom vreemde humor in deze nachtmerrie zien we in de opmerkelijke ideeën rond de Dalai Lama die Kopfrkingl iedereen op lijkt te willen dringen. Verder zien we verschillende malen een echtpaar opduiken waarvan de vrouw het maar steeds niet aankan om te blijven kijken naar wat er zich op dat moment afspeelt. 'The Cremator' draait volledig om het karakter van Karl Kopfrkingl en de rol die Rudolf Hrusinsky neerzet is dan ook een tour de force. Hij is vrijwel de hele film in beeld en aan het woord. Hij krijgt het voor elkaar om van het bijna cartooneske mannetje gaandeweg een angstaanjagend kille psychopaat te maken. Dat maakt 'The Cremator', samen met de surrealistische aanpak en vormgeving van Herz, tot een cinematografisch hoogstandje dat balanceert op de snede van duistere fantasie en grimmige realiteit. 'The Cremator' is in 2006 op dvd verschenen met een inleiding door Stephen en Timothy Quay ofwel de Quay Brothers, die vooral bekend werden met commercials en videoclips, waaronder 'Sledgehammer 'van Peter Gabriel. Ze werkten verschillende malen samen met Jan Svankmaier en zijn duidelijk grote bewonderaars van Herz’ 'The Cremator'. Let vooral even op bij de inleiding van de film hoe deze eeneiige tweeling elkaar steeds aanvult in zinnen die ze van elkaar lijken over te nemen. Een aardig bijkomstigheid bij een toch al surrealistische hoofdfilm. Constant Hoogenbosch Movie Machine 2006 http://www.moviemachine.nl
DVD Extra's:
Introductie. Essay.
Cult Tip Archief
